Боз жорго келатат, жол ачкыла!

Сүй­үн­бай Эра­ли­ев ‑75 жашта

Бир аз жыл­дар илге­ри Кыр­гыз­стан Жазу­у­чу­лар Сою­зу­нун алдын­да турат элек, жибек­тей созу­луп кела­ткан Сүй­үн­бай Эра­ли­ев­ди көрө коюп, Бай­ды­кем: “Боз жор­го кела­тат, жол ачкыла!”-деди эле тур­ган­дар туш-тушка жары­лып жар­да­нып салам берип өткөрүп жибер­дик. Бу, Бай­ды­кем­дин сөзү күнү бүгүн­күдөй кула­гы­ма жаңы­рып турат. А, кыр­гыз поэ­зи­я­сы­нын­да, деге­ле адаби­я­тын­да Сүк-бүз боз жор­го эмей эмне.

Поэ­зи­я­нын кере­мет туу чоку­су­на. Кылым кый­ы­ры­нын генийи эке­нин мен акы­н­мын деген­дер­ден ким танат. Кан­дай гана айты­шпа­сын агай­ы­ма жара­шып турат. Жеке пики­рим боюн­ча агай­ым­дын чыгар­ма­ла­ры улам кий­ин ажа­ры­на чык­мак. Клас­си­ка­лык музы­ка­га түшүнүү, айрык­ча кара­пай­ым журт­тун кула­гы­на куюлу­шу кан­ча­лык тата­ал, кан­ча­лык даяр­дык­ты талап кылат. Мына ошо­нун сыңа­рын­дай жаңы фор­ма, жаңы маз­мун таап, өтө терең изден­ген ар бир сап, “Ак Мөөрү” баш бол­гон чыгар­ма­ла­рын­да али ачы­ла элек сыр­лар жатат. Бул сыр­лар­ды биз­ден кый­ын, биз­ден мык­ты муун­дар ачып-бизден миң эсе, жүз эсе баа­лайт. Ант­ке­ни агай­ым поэ­зи­я­нын кос­мо­нав­ты ката­ры жыл­ды­здар­га сая­кат­ты алда качан жасап сал­ды. Жакын­да эле теле­ден бол­гон акын Асан Жак­шы­лы­ков менен бол­гон мае­гин­де: а, дүй­нөдө деле ыр жазып жүрө берет окшойм, ‑деген­дей ой айт­ты. Ал эми өзүнө жак­кан бир­ден бир ыры, мына бул ыры болуп жат­пай­бы.

БИР ТЕРИНИН ИЧИНДЕ

Адам аккан бир башат,
Өлгөнүн­чө ал жашап.
Кан­ча өмүр­дү алма­шат.
Бир тери­нин ичин­де

Алгач анда бала­чак
Аздан кий­ин ал качат.
Аны жаштык алма­шат,
Бир тери­нин ичин­де.

Бу, деген не деген кере­мет ыр. Не деген ойлор айты­лып жатат.
Бу, Сүкөбүздүн ырла­ры клас­си­ка­лык музы­ка­дай деп беке­ри­нен айтып жатка­ным жок. “Жак­шы тай­ын тар­тат” деген­дей, бала чагы­нан бапе­степ бак­кан Ороз­бай тая­та­сы­нын таа­ли­мин алды. Айрык­ча жан дүй­нөнүн дилин черт­кен чоң комуз­чу тая­та­сы­нын күүлөрүнө кулак как­ты. Эгер­де Мусорг­ский­дин музы­ка­га бол­гон шыгы эки жашын­да ойго­нуп жатса-бу, Сүкөбүз “тери­нин” ичин­де жаткан­ды эле күү угуп чоңо­юп жат­пай­бы. Анан кан­тип ыр ыргак­туу чык­пайт. Анан кан­тип ырла­ры мукам болуп чык­пайт. Анан кан­тип ырла­ры кыр­гыз күүлөрүн­дөй күүлөнүп, тол­куп чык­пайт?

Айчүрөк Маке­шо­ва,
жазу­у­чу
“Талас тур­му­шу”, гезит, 25.10.1996